Намаздарда ниет

Суроо: Намазда ниет көңүл менен кылынабы же тил менен кылынабы?

ЖООП

Намазды баштаарда ниеттин кандай болуусу керек экендиги тууралуу китептердеги маалыматтар кыскача мындай:

Ниеттин орду – көңүл (калб). Тил менен да айтылуусу жакшы. Тил менен айтылбаса бир нерсе керек болбойт. (Аль Кафи, Фатава-и Хиндийй)

Пайгамбарыбыз намазды баштап жатканда тил менен ниет кылгандыгы билдирилген эмес. Сахаба жана Табиинден дагы мындай нерсе билдирилген эмес. Хылйа’да төрт мазхаб имамынан да тил менен ниет кылууга болот деген бир нерсе билдирилген эмес. Ниетти тил менен кылуунун бидат экендигин билдирген аалымдар бар. Фатих автору муну накыл кылган. Хылйа’да болсо: «Балким эң ылайыгы көңүлдү жыйноо үчүн тил менен айтуу бидат-и хасана болот», - делген. (Радд-уль-мухтар)

Ханафиде намазга тил менен ниет кылуу бидат, бирок, васвасадан кутулуу үчүн жаиз деп көрүлгөн. (Мазахиб-и арбаа)

Имам Азам хазреттеринин фатваларын билдирген Аль-Ихтияр китебинде: «Ниет – ал намаздын кайсы намаз экендигин көңүлдөн билүү. Бул иште тил менен айтылууга этибар кылынбайт», - делген.

Дурар ва гурар китебинде: «Хидаяда билдирилгендиги боюнча: Ниет – көңүл менен кайсы намазды окугандыгын билүү. Тил менен айтууга этибар кылынбайт. Көңүлдүн дайын болуусу үчүн тил менен да айтылуусу мустахаб, жакшы болот», - делүүдө.

Халаби китебинде: «Ниет көңүл менен кылынат, тил менен да айтылуусу мустахаб. Көңүлдөн ниет кылып, тил менен айтылбаса зыяны жок», - делген.

Ислам аалымдарынын көз кареги болгон Имам Раббани  хазреттери Кабил муфтийине жазган бир катында мындай деген:

«Аалымдар намазды баштоодо көңүлдөн ниет кылуу менен бирге ооз менен да айтуу мустахаб болот дешкен. Бирок, Расулуллах алейхиссаламдын, Асхабы кирамдын жана Табиин-и изамдын сөз менен ниет кылгандыктары зайыф бир кабар менен дагы билдирилген эмес. Ооз менен ниет кылуу бидат. Муну бидат-и хасана дешүүдө. Бирок, бул бидат бир гана сүннөттү жок кылуу менен калбастан парзды дагы жок кылууда. Себеби, көп адам бир гана ооз менен ниет кылып, көңүл менен ниет кылбайт. Расулуллахтын сүннөтүнө бир нерсе кошпоо керек жана Анын Асхаб-ы кирамына уюу керек.» (1/186)

Ибни Абидин хазреттери мындай деген:

«Ниет бир гана көңүл менен болот. Сөз менен гана ниет кылуу бидат. Көңүл менен ниет кылгандын шектен, васвасадан кутулуу үчүн сөз менен да ниет кылуусу жаиз.»

Ниет көңүл менен кылынат. Тил менен айтуу менен гана ниет кылынган болбойт. Көңүл менен бирге болуу шарты менен айтуу аркылуу ниет кылуу жаиз болот деп да билдирилди. Көңүл менен ниет сөз менен ниетке окшобосо, көңүл менен ниетке каралат. Ибадаттарда ниеттин сөз менен кылына тургандыгын билдирген эч бир хадиси шариф жана кабар жок. Төрт мазхабдын имамдары дагы билдиришкен эмес. (Ислам Ахлагы)

Ибадаттарды баштоодо бир гана ооз менен айтуу ниет делбейт. Көңүл менен ниет кылынбаса, төрт мазхабда тең намаз сахих болбойт. Расулуллахтын жана Асхабы кирамдын жана Табииндин, атүгүл, төрт имамдын да ооз менен ниет кылгандыктары угулган эмес. Ханафиде дааратта жүздү жууп жатканда көңүл менен ниет кылуу сүннөт. [Ооз менен да ниет кылуу сүннөт, мустахаб жана бидат делгендиги Ибни  Абидинде жазылган. Сүннөт же бидат делген бир нерсени кылбоо керек экендиги Барика, Хадика жана Ибни Абидин китебинде билдирилген. Ошондуктан, ооз менен ниет кылбоо керек.] (С.Абадиййа)

Сөздүн өзү мына бул: ниеттин орду көңүл. Көңүл менен ниет кылган адам шектен кутулуу үчүн сөз менен да ниет кылуусу жаиз.

Мазхаб таклидинде ниет

Суроо: Малики мазхабын таклид кылган киши намазды баштаарда көңүл менен ниет кылуусу керекпи же тил менен да айтуусу керекпи?

ЖООП

Төрт мазхабда тең ниет көңүл менен болот. Көңүл менен ниет кылууну орундай албаган адамдын тил менен да айтуу жаиз.

Качан ниет кылынат

Суроо: Намазды баштаарда ниет колдор кулактарга көтөрүлүп жатканда кылынабы?

ЖООП

Ал кезде да кылынат, колдор кулактарга чейин көтөрүлүп Аллаху акбар дегенден мурда да кылынат.

Шам намазынын парзына бир канча ниет

Суроо: Шам намазынын парзын жалгыз же жамаат менен окуп жатканда тахыййат-уль-масжид намазына да ниет кылууга болобу?

ЖООП

Ибни Абидин (рахматуллахи таала алейх) «Тахиййатулмасжид» намазын түшүндүрүп жатып мындай деген: «Бешимдин парзына турганда парз жана сүннөтү болуп эки ниет кылынса, эки имамга карата бир гана парз окулган болот. Имам Мухаммедге карата болсо ал намаз кабыл болбойт. Себеби, парз менен сүннөт өзүнчө түрдөн эки башка намаз. [Бир намаз убактысында окулган намаздар же убакыттын парзы же бул парздан башка кайсыдыр бир намаз. Убакыттын сүннөттөрү же каза намаздары бул экинчи түрдөн. Бирок, каза намазы менен сүннөт бир түрдөн болгондуктары үчүн тек бир намаз эки ниет менен окулат.] Эки имамга карата кубаттуу болгону окулган болот. Бирок, мечитке киргенде окулган кайсыдыр бир намаз тахыййатулмасжид ордуна дагы өткөндүгү үчүн парз окуганда тахыййатулмасжид катары дагы өзүнчө ниет кылуу Имам Мухаммедге карата да жаиз болот. Парзга гана ниет кылганда да бул эки намаз чоогу окулган болот.» Убакыттын парзы менен сүннөт башка намаз болгону менен, сүннөт парздан башка окулган намаз делгендик үчүн сүннөттүн казага окшоштугу тахыййатулмасжид намазынын парзга окшоштугу сыяктуу. (Там Илмихал Саадат-и Абадиййа)

Убакыт, кыбыла жана ниет

Суроо: Намазга ниет кылганда кыбыла тарапты жана убакыттын киргендигин ойлонуу керекпи?

ЖООП

Кыбылага караганыбызды билсек маселе жок. Тагыраагы, жайнамазды башка тарапты каратып салып коюшса, минтип салынбашы керек эле дей алган болсок кыбылага караган болуп саналабыз. Убакыттын киргендигин да билүү керек.

Ниетте көңүлгө этибар кылынат

Суроо: Бешим намазында асыр намазына деп ниет кылынса намаз сахих болобу?

ЖООП

Кайсы намазды окугандыгын билүү жана ошого карата ниет кылуу парз. Бешим намазын окуурда асыр намазына ниет кылса намаз сахих болбойт. Ниет көңүл менен кылынат. Бир адам бешимди окууну баштарда көңүлүнөн бешимдин парзын окугандыгын билсе, бирок, тил менен асыр деп айтса көңүлгө этибар кылынат, тилге этибар кылынбайт. Ушундай ниет менен окулган намаз сахих болот.

Ниет кылуунун мааниси

Суроо: Мындай делет:

«Күн имсак убактысынан кийин башталат. Анын үчүн имсак убактысынан мурда орозого ниет кылууда эртеңки орозого деп ниет кылынат. Имсак убактысы өткөндө ниет кылууда бүгүнкү орозого деп ниет кылынат. Бул жагынан алганда бир адам имсак убактысынан мурда алдыбыздагы күндү ойлоо менен бүгүнкү орозого деп ниет кылса ниети сахих болбойт. Атүгүл, имсак убактысынан кийин орозого деп ниет кылса, кайсы күндү ойлогондугун билдирбегендиги үчүн орозосу анда да сахих болбойт. Ушул сыяктуу, бир адам бешим намазын окуп атканда бүгүнкү бешим дебесе, бир гана бешим намазына деп ниет кылса, кайсы күнкү бешимди окугандыгын билбегендиги үчүн намазы сахих болбойт.»

Бул айтылгандар туурабы? Бир адам имсак убактысынан мурда же кийин орозого деп ниет кылса бүгүнкү же эртеңки дебесе орозосу сахих болбойбу? Бешимди же башка убакытты окуганда бүгүнкү деп баса белгилебесе ниети сахих болбойбу?

ЖООП

Күндүн түшүндүрмөсү туура, калгандары баары жаңылыш. Фыкых китептеринде ачыкталууда. Орозого деш менен ниет сахих болгон болот. Себеби, ал орозонун рамазан орозосу экендигин билет, кайсы күнү кармай тургандыгын да билет. Ошондуктан, жаңылыштык менен бүгүн дегендин ордуна эртең десе же түнү ниет кылууда эртең деп айтуусу керек болуп туруп бүгүн десе дагы эле орозосу сахих болот.

Эч бир намазда бүгүнкү деп айтуу шарт эмес. Себеби, бүгүнкү намазды окугандыгын билүү. Бүгүнкү дебесе да ниети сахих.

Бир адам бешим убакты бешим намазына ниет кылууда тили менен бүгүнкү асыр намазына деп ниет кылса, көңүлү менен болсо бешим намазы экендигин билсе, бешимди окууга ниет кылса бешим үчүн ниет кылган болуп саналат, тил менен айткандыгына этибар кылынбайт. Тескерисинче, бешимди окууга баштаарда асыр деп ойлосо, бирок, тили менен бүгүнкү бешимге деп ниет кылса намазы сахих болбойт. Көңүл менен кылгандыгы өтөт.

Ушул сыяктуу намаз окуганда кыбылага кароо, кыбыланын Кааба экендигин билүү шарт. Бирок, намазга ниет кылганда буларды айтуу шарт эмес. Тагыраагы, бурулдум кыбылага, кыбылам Кааба деп айтуу шарт эмес. Себеби, мусулман адам кыбыласынын Кааба экендигин билет. Жайнамазы кыбылага карай салынбаган болсо оңдойт. Эч издебестен турса Кыбылага туура келген болсо да намазы сахих болбойт. Кыбылага бурулгандыгын айтуусу керек эмес. Демек бүгүнкү орозого, бүгүнкү бешимди окууга, бурулдум кыбылага деш шарт эмес. (Радд-уль-мухтар, Дурар ва гурар)

Ооз менен ниет

Суроо: Саадат-и Абадиййа китебинде намазда ниет тууралуу «Расулуллахтын, Асхабы кирамдын, Табииндин, атүгүл, төрт имамдын ооз менен ниет кылгандыктары угулган эмес» делсе да, Шафииде жана Ханбалиде ооз менен ниет кылуунун сүннөт экендиги да билдирилүүдө. Имам Шафии жана Имам Ахмед бин Ханбал да ооз менен ниет кылбагандыгына караганда бул эки мазхабда ооз менен ниет кылуу кандайча сүннөт болууда?

ЖООП

Бул ал эки мазхабда мужаддид болгон аалымдардын тандалган ижтихады. Ар ким мазхабынын тандалган ижтихадына уюусу керек.

Бир канча ниет менен намаз

Суроо: Бир намазды окуп жатканда эки же андан көп ниет кылууга болгон абалдар кайсылар?

ЖООП

Жаиз болгон жана болбогон ниеттер бар.

Жаиз болбогон ниеттер мына булар: Бир адам убакыттын парзын окуп жатканда убакыттын сүннөтүнө дагы ниет кыла албайт. Кылса бир гана парз окулган болот, сүннөт окулган болбойт. Убакыттын сүннөтүн же парзын окуп жатканда адак намазга да ниет кылынбайт.

Жаиз болгон ниеттер мына булар: Убакыттын сүннөтүн окуп жатканда казага калган бир парзга ниет кылууга болот. Мечитке киргенде убакыттын сүннөтү менен Тахыййат-уль-масжид намазына дагы ниет кылууга болот. Жаңы даарат алган болсо Субха намазына дагы ниет кылууга болот. Бул намаздар кушлук убактысында окулуп жаткан болсо Кушлук намазына дагы ниет кылууга болот. Сапарга чыгып жаткан болсо Тахыййат-уль-манзил намазына дагы ниет кылууга болот. Булардын бардыгына жалпы бир убакытта ниет кылынат. Булардын эч бирине ниет кылбаса да бул намаздардын сообуна жетет, бирок, ниет кылынганда айрыкча ниет сообу да пайда болот. (Ислам Ахлагы)

Намазда көп ниет

Суроо: Ислам Фыкхы Энциклопедиясында бир намазды окуп жатканда бир канча нафилге ниет кылууга боло тургандыгы жазылуу экен. Мындай нерсе мүмкүнбү?

ЖООП

Ооба, ал энциклопедиянын «Нафил намазда бирден көп максат» темасынын астында мындай делген:

Кушлук убактысында даарат алган бирөө эки рекет дааратка шүгүр намазына, ошол эле убакытта кушлук намазына ниет кылса экөөнү чоогу кылган болобу? Фыкых китептериндеги түшүндүрмөлөргө караганда ниет кылынган болуусу учурунда бир нафил намаз бирден көп нафил намаз ордуна өтө алат. Нур-ул-изах шархында мечитти саламдоо намазы «тахыйййат-ул-масжид» окуй тургандыгы бир парз намаз менен, атүгүл, Зайлани жана Касанинин билдиргендигине караганда кандайдыр бир намаз менен орундалган болот. (58 Тахтави 320; Молла Хусрав, Дурар I/116 (Шарнблали хашиясы); Наманкани  I/146) Тахтави Мискат шархында накыл кылынып: «Даарат алгандан кийин бир парз окуган болсо, муну менен даарат шүгүрү намазы да орундалган болот», - дейт. (59 Тахтави 321; М.Зихни Мырза 404) Нафилдин ордуна өтө турчу намаздын парз болуусу да шарт эмес. (Дурар хашиясы) I/79; Абидин N/18-19 Ибни Нужайм да ниет тууралуу түшүндүрмөсүндө: «Эки нафилге бирге ниет кылынса экөө тең бирге өтөлгөн болот», - дейт. (60 b) (Ислам Аалымдары Энциклопедиясы)

Намазда ниет

Суроо: Намаз окуп жатканда кылынган ниет өтөбү? Мисалы, орозо кармоого де сафари же муким болууга ниет кылынса өтөбү?

ЖООП

Ооба, өтөт. Ниет ансыз да көңүл менен болот.

Намазда кантип ниет кылынат?

Суроо: Кайсыдыр бир намазга ниет кылып жатканда ал намаздын атын, убактысын, рекет санын айтуу керекпи?

Жооп: Намазга ниет кылуу деген сөз намаздын атын, убактысын, кыбыланы, имамга уюуну көңүлүнөн өткөрүп, окууну тандоо дегенди билдирет. Жалгыз илим, тагыраагы эмне кыла тургандыгын билүү ниет болбойт. Шафии мазхабында намаздын рукундарын дагы эстөө керек. Ифтитах такбиринен кийин кылынган ниет сахих болбойт жана ал намаз кабыл болбойт. Парздарда жана важибдерде ниет кылууда кайсы парз жана кайсы важиб экендигин билүү керек. Мисалы, «Бүгүнкү бешимди окууга» деп парздын атын билүү же «Убакыттын парзы» деш керек. Айт, витир жана назир, адак намаздарын окууда булардын важиб болгондуктарын жана аттарын ойлоо керек. Рекет санына ниет керек эмес. Сүннөт окууда «Намазга» ниет кылуу жетиштүү. Жаназа намазына «Аллаху таала үчүн намазга, меййит үчүн дубага» деп ниет кылынат.

Намазга ниет көңүл менен болот

Суроо: Намазга ниет кылып жатканда кантип ниет кылуу керек, сөз менен гана ниет кылуу жетиштүүбү же көңүлдөн да ниет кылуу керекпи?

Жооп: Ибадаттар кылынып жатканда ооз менен гана айтуу ниет деп айтылбайт. Көңүл менен ниет кылынбаса төрт мазхабда тең ниет сахих болбойт. Расулуллах алейхиссаламдын Асхабы кирамдын жана Табииндин, атүгүл, төрт мазхаб имамынын ооз менен ниет кылгандыктары угулган эмес. Имам Раббани хазреттери Мектубат китебинин 1.томдун 186.катында мындай деген:

«Ниет көңүл менен болот. Ооз менен ниет кылуу бидат. Бул бидатты бидат-и хасана дешүүдө. Бирок, бул бидат бир гана сүннөттү жок кылуу менен калбастан парзды дагы жок кылууда. Себеби, көп адам бир гана ооз менен ниет кылып, көңүл менен ниет кылбайт. Ушундайча намаздын парздарынан бири болгон көңүл менен ниет кылынбоодо. Намаз кабыл болбоодо. Бул факир эч бир бидатты хасана катары көрбөөдөмүн. Эч бир бидатта жакшылык көрбөөдөмүн.»

Ооз менен ниет кылуу Шафии жана Ханбали мазхабында сүннөт. Ибни Абидинде мындай делген:

«Намазды баштоодо ниет кылуунун парз экендиги сөз бирдиги менен билдирилди. Ниет бир гана көңүл менен болот. Ооз менен гана айтуу бидат. Көңүл менен ниет кылгандын шектен, васвасадан кутулуу үчүн сөз менен да ниет кылуусу жаиз болот.»

Суроо: Бир адам бешим намазынын алгачкы сүннөтүн окуп жатканда бешимдин парзы деп ниет кылса, бул окуганы бешимдин парзы болобу?

Жооп: Бир адам бешим намазынын алгачкы сүннөтүн окуп жатканда бешимдин парзы деп ниет кылса, бешимдин парзын окуган болот. Мындан кийин окуган парз болсо нафил болот.

Суроо: Намазга ниет кылуу делгенде эмнени түшүнүүбүз керек?

Жооп: Намазга ниет кылуу дегендик – атын, кыбыланы, имамга уюуну ирада кылуу, көңүлүнөн өткөрүп, окууну тандоо дегендик.

Суроо: Бир адам жамаат менен намаз окуп жатканда имамдын Ахмет экендигин ойлоп, уюудум Ахметке десе, кийин имамдын башка бири болгондугу билинсе бул адамдын окуган намазы кабыл болобу?

Жооп: Бир адам парз намаз үчүн дайын болгон имамга уюуга деп ниет кылса жана аны Ахмет экен деп ойлосо, бирок, имам башка бирөө болсо, бул адамдын намазы кабыл болот. Бирок, дайын болгон имамга деп эмес Ахметке уюуга деп ниет кылса, ал эми имам башка бирөө болсо, муну менен окуган намаз кабыл болбойт.

Суроо: Бир адам даараттуумун деп ойлоп намаз окуса бул окуган намазынан сооп алабы?

Жооп: Бул тууралуу Ахбахта мындай делген:

«Бир ибадатта сооп пайда болуусу үчүн бир гана бул ибадаттын сахих болуусу шарт эмес. Халис ниет кылуусу да шарт. Халис ниет кылынып орундалган ибадат билбестен фасит болсо сахих болбойт. Бирок, ниет кылынгандыгы үчүн көп сооп пайда болот. Мисалы, даараттуумун деп ойлоп дааратсыз окулган намаз сахих болбойт. Бирок, ниетине жооп катары көп сооп берилет. Нажис, кир экендигин билбеген сууну таза деп ойлоп, муну менен даарат алып окулган намаздын шарты кем болгондугу үчүн сахих болбогону менен ниет бар болгондугу үчүн сооп берилет. Шарттарына ылайык болгондугу үчүн сахих болгон бир намаз рия, көрсөтүш үчүн окулса сооп пайда болбойт.»

Суроо: Намазга ниет кылганда эмнелерге көңүл бөлүү керек жана ниеттин белгилүү бир убактысы барбы?

Жооп: Намазга ифтитах такбири айтыларда ниет кылынат. Мурда ниет кылуу да жаиз. Атүгүл, жамаат менен намаз окуу үчүн үйүнөн чыгып мечитке барган адам ниет кылбастан имамга уюуса жаиз болот. Бирок, мечитке баратканда жолдо намазды бузган нерселерден бирин кылбоо керек. Басуу жана даарат алуу зыян бербейт.

Намазга ниет кылуу деген сөз намаздын атын, убактысын, кыбыланы, имамга уюуну көңүлүнөн өткөрүп, окууну тандоо дегенди билдирет. Жалгыз илим, тагыраагы эмне кыла тургандыгын билүү ниет болбойт. Шафии мазхабында намаздын рукундарын дагы эстөө керек. Ифтитах такбиринен кийин кылынган ниет сахих болбойт жана ал намаз кабыл болбойт. Парздарда жана важибдерде ниет кылууда кайсы парз жана кайсы важиб экендигин билүү керек. Мисалы, «Бүгүнкү бешимди окууга» деп парздын атын билүү же «Убакыттын парзы» деш керек.

Суроо: Парз, важиб жана сүннөт намаздарынын ниеттери окшошпу, башкача болгону барбы?

Жооп: Парздарда жана важибдерде ниет кыларда кайсы парз жана кайсы важиб экендигин билүү керек. Мисалы, «Бүгүнкү бешимди окууга» деп парздын атын билүү же «Убакыттын парзы» деш керек. Айт, витир жана назир, адак намаздарын окууда булардын важиб болгондуктарын жана аттарын ойлоо керек. Рекет санына ниет керек эмес. Сүннөт окууда «Намазга» ниет кылуу жетиштүү.